Muhamed Mufak
Përhapja e Islamit në Ballkan është e lidhur me vetë Perandorinë Osmane, e cila lart-poshtë veproi afërsisht 500 vjet, derisa gradualisht përfundoi në vitin 1912, përveç një territori të vogël rreth Stambollit. Gjatë ngjitjes së saj, Perandoria u bë e njohur me shumë dijetarë të zëshëm në Botën Islame, të cilët kontribuuan në shkrimin e veprave të ndryshme në shkencat fetare dhe profane. Pastaj gjatë prapavajtjes mbijetoi para të gjitha sfidave ekzistuese (shpërnguljes, spastrimit etj.) dhe u tërhoq në një hapësirë shumë të ngushtë pas vitit 1912. Mjafton t’i hedhim një vështrim librit “Keshfu edh-dhununi an esami el-kutubi ve el-fununi” të autorit Haxhi Halifeh, sa e sa dijetarë mbajnë llagapin el-uskubijj (shkupjani) në shkenca të ndryshme, të cilët u bënë të njohur edhe në Botën Islame. Pastaj, çfarë ndodhi me dijetarët dhe myslimanët në këtë shtet (Maqedoni) pas vitit 1912.
Në ato shekuj “të artë” ku qyteti i Shkupit u bë qendër e kulturës islame në Ballkan, njësoj si Beogradi, Sarajeva etj., fenë islame në Ballkan e përfaqësonin një masë e veçantë e njerëzve të cilët kishin gërshetuar bukur “islamin osman” dhe traditën vendore, sepse shumica e myslimanëve evropianë rridhnin nga kulturat e lashta. Prandaj, nuk është e rastësishme paraqitja e vakëfit në të holla në Ballkan, i cili konsiderohet “revolucion në fik’hun e vakëfit”, dhe atë në shekullin IX hixhri apo XV miladi, para se krerët e islamit të miratojnë një gjë të tillë në Stamboll. (Ebu Es-Seud el-ammadij etj.)
Mirëpo, pas Luftës Ballkanike në vitin 1912-1913, e cila ishte një katastrofë e vërtetë për myslimanët e Ballkanit, myslimanët në Maqedoni gjatë disa dekadave u ballafaquan me shpërngulje dhe spastrim nga trojet e tyre shumëshekullore, më saktësisht, deri më pavarësimin e Republikës së Maqedonisë. Gjatë Luftës Ballkanike (1912-1913) dhe Luftës së Parë Botërore (1914-1918) ishin pre e fuqive të cilat sundonin në rajon, ndërsa pas themelimit të Mbretërisë Jugosllave (1918-1941) mbetën pre e prepotencës serbe. Beogradi këtë rajon (Maqedoninë) e quajti “Serbia Jugore”, veproi në drejtim të serbizimit të sllavëve, bëri spastrimin e myslimanëve dhe i rrënoi institucionet më të rëndësishme të tyre (si p.sh. xhaminë “Burmali”, e cila u ndërtua në vitin 1495 dhe u shkatërrua në vitin 1925 në emër të “modernizimit infrastrukturor”). Pastaj, invadoi okupatori bullgar gjatë viteve 1941-1944 për ta plotësuar këtë kurs, mirëpo e gjitha u kurorëzua me ardhjen e partisë komuniste në pushtet në vitin 1945, e cila i shpiku kufijtë e “Republikës Nacionale të Maqedonisë” duke e konsideruar atë si “shtet nacional i popullit maqedonas”. Pra, i mbeti udhëheqësisë komuniste që ta realizojë këtë kartë, të vazhdojë të bëjë shpërnguljen e myslimanëve për në Turqi, ashtu që ata që ishin më shumë se gjyma e popullsisë, të shndërrohen në një pakicë të padobishme e cila do të kënaqej me atë që do t’i ndante pushteti: u publikuan Ilmihalë (broshura me informacione të përgjithshme islame), për të cilët shteti i falënderonte në shenjë të “tolerancës” me fetë tjera, ashtu siç ishte parashikuar në kushtetutën jugosllave.
Kjo ishte gjendja (e myslimanëve) kur u shkatërrua Jugosllavia në vitin 1991 si rezultat i rënies së monopolizimit të partisë komuniste me pushtetin. Në vitin 1991, Republika e Maqedonisë u pavarësua si republikë demokratike. Mirëpo nëse krahasohet gjendja e tanishme e myslimanëve me atë të vitit 1991, nuk do të besohen ndryshimet e mëdha që përjetuan myslimanët e këtij vendi, të cilëve iu kthye pjesëmarrja sasiore (afërsisht 50 për qind e popullatës myslimanë) dhe pjesëmarrja cilësore, e cila u mishërua me pjesëmarrje të barabartë në pushtet dhe në institucionet kulturore-arsimore (si p.sh. roli i Fakulteti i Shkencave Islame, i publikimeve dhe periodikëve të ndryshëm etj.), të cilat i ka ndërtuar dhe vazhdon të kujdeset për infrastrukturën e tyre. Duke marrë parasysh se shumica dërmuese e myslimanëve ishin shqiptarë, ishte krejt e pamundur të imagjinoje një ministër mysliman, kurse tani kemi disa të tillë, bile nuk mund të formohet as qeveri pa ministra myslimanë. Nuk është e tepërt nëse them se këto ndryshime nuk mund të paramendohen pa kryesuesin e institucionit islam, Sulejman Rexhepin, i cili i përfaqëson të gjithë myslimanët para shtetit dhe kujdeset për punët e tyre fetare dhe kulturore, për të cilin para disa ditë u publikua seria e veprave të tij të zgjedhura në gjashtë vëllime, me titull “Për fe dhe atdhe”, e cila në vetvete e reflekton këtë veprimtari të bujshme të myslimanëve, nga një organizatë të padobishme në shoqëri dhe në shtet, në një bashkësi efektive shumëdimensionale.
Sulejman efendi Rexhepi ka lindur në vitin 1948 në një fshat të Maqedonisë Perëndimore me shumicë myslimane, ku e përfundoi edhe arsimimin fillor. Më pastaj u regjistrua në Medresenë “Alaudin” në Prishtinë. Pas përfundimit të saj, i filloi studimet në Universitetin e Kuvajtit, ku në vitin 1974 diplomoi në Fakultetin e Sheriatit dhe Juridikut. Me të kthyer në vendlindje, u punësua si imam në xhaminë “Jahja Pasha” në kryeqytetin e Maqedonisë, në Shkup, dhe po ashtu ushtroi edhe detyrën e myftiut të Shkupit deri në vitin 1991, kur dhe u zgjodh kryetar i institucionit islam (Bashkësisë Islame të RM-së), i cili i përfaqësonte myslimanët para shtetit, pikërisht në të njëjtin vit kur Maqedonia u pavarësua nga Ish-Republika Jugosllave dhe kur ajo u proklamua si shtet demokratik. Ky ndryshim, nga mendësia e një organizate “të poseduar” nga shteti, i cili vepronte si ia kishte ëndja me myslimanët, deri te kultura e qytetarisë, përfaqësimit të denjë dhe barabarësisë nuk ishte i lehtë, madje sa nuk shkaktoi luftë qytetare në vitin 2001 po të mos ndërhynte Bashkimi Evropian. Në këtë kontekst, koleksioni gjashtëvëllimësh reflekton brendinë e ligjëratave, konferencave vendore dhe ndërkombëtare, artikujve shkencorë, takimeve me gazetarët dhe thelbin e mendimit fetar dhe politik të Sulejman efendi Rexhepit në veçanti.
Sa i përket mendimit fetar, bazat e tij janë të ndërtuara mbi kujdesin ndaj përvojës historike gjashtëshekullore të myslimanëve në Maqedoni dhe mbi zbulimin e shumë aspekteve të cilat përfaqësojnë mundin dhe vetëkontributin e myslimanëve në kornizë të rrymës së përgjithshme islame që sundonte gjatë shekujve të Perandorisë Osmane. Thënë ndryshe, efendi Rexhepi ka mbrojtur dhe vazhdon të mbrojë me ngulm atë që quhet “Islam tradicional”, përmes së cilit synon Islamin ku shqiptarët e gjetën veten dhe i manifestuan karakteristikat autoktone dhe multikulturalitetin e tyre. Kështu, ai i kundërshton të gjitha organizatat fetare të financuara nga jashtë, të cilat vërshuan Ballkanin pas rënies së sistemeve qeveritare komuniste me pretekst “të kthimit” të myslimanëve në “Islamin e vërtetë” i cili nuk përputhet me përvojën historike të myslimanëve këtu. Kjo nuk nënkupton mbylljen apo vetizolimin ndaj realiteti islam në botë të efendi Rexhepit dhe institucionit të vetëm legjitim që ai përfaqëson para shtetit, përkundrazi, efendi Rexhepi u siguroi qindra të rinjve që të studiojnë në universitete të ndryshme të Botës Islame nga Maroku deri në Kuvajt. Pastaj, të njëjtët u kthyen në vendlindje me përvoja të ndryshme të myslimanëve nga mbarë bota për të kontribuar më shumë në ndërtimin e personalitetit autokton të myslimanëve në Maqedoni.
Parim tjetër i mendimit fetar të efendi Rexhepit ishte besimi në diturinë nga e cila ishin privuar myslimanët me shekuj të tërë, prandaj rithemeloi medresenë “Isa Beu”, e cila ishte e njohur në Ballkan gjatë qeverisjes osmane, nga e cila pastaj u hapën degë të disperzuara për meshkuj dhe për femra në shumë qytete. Gjithashtu, u hap edhe Fakulteti i Shkencave Islame, i cili programet studimore deridiplomike dhe të magjistraturës i ka të mbështetura në standardet akademike të caktuara ka organet e veçanta shtetërore, gjë e cila u hap dyert të diplomuarve në sfera të ndryshme në shoqëri dhe në shtet.
Sa i takon mendimit politik të efendi Rexhepit, ai shquhet me qëndrime guximtare dhe kundërshtuese ndaj vazhdimësisë së monopolizmit shtetëror i cili i kishte shpërngulur dhe spastruar myslimanët me dekada të tëra dhe i kishte shndërruar ata në pakicë që ndjeheshin të poshtëruar. Thënë ndryshe, efendi Rexhepi, qysh në fillim të kryesimit të tij me institucionin që përfaqëson myslimanët para shtetit, në vitin 1991, vit i cili korrespondon me pavarësinë e vetë Republikës së Maqedonisë, thërriste në themelimin e shtetit qytetar, demokratik, multikulturor dhe multifetar. Po ashtu, ai kërkonte që myslimanëve t’u lihen në dorë vetë përgjegjësitë e tyre, duke i konsideruar ata të barabartë me të tjerët në menaxhimin e punëve të shtetit (pasi veç më përfaqësonin afërsisht 50 për qind të banorëve të shtetit), sepse nuk ishin më një pakicë që vetëm u shërbenin të tjerëve.
Falë këtij orientimi, i cili nis nga pajtimi me mendimin ndryshe dhe nga kujdesi për të drejta të barabarta, myslimanët tani janë pjesëmarrës aktivë në shoqëri dhe në shtet, sepse në zgjedhjet e fundit që u zhvilluan para disa muajve, arriti që një mysliman (Talat Xhaferi) për herë të parë në historinë e shtetit të zë postin e kryetarit të parlamentit, madje nuk ishte e mundur as formimi i qeverisë pa pjesëmarrjen aktive të myslimanëve.
Shikuar nga fakti se shumica e myslimanëve në Republikën e Maqedonisë janë shqiptarë (afërsisht 90 për qind), të cilët janë të shquar për ruajtjen e autoktonisë nacionale dhe krenohen me multifetarinë e tyre të vazhdueshme, ata (mbarë myslimanët në Maqedoni) sot kanë një tolerancë për t’u marrë shembull. Efendi Rexhepi, në qëndrimin e tij politik nuk e fsheh se ai është shqiptar dhe se vepron për evitimin e padrejtësisë që u është bërë shqiptarëve me dekada të tëra, përmes së cilit ai e vërteton tezën e tij të “islamit tradicional” dhe i cili përkatësinë fetare dhe kombëtare e gërsheton në një vend, siç e ka paraqitur në titullin e koleksionit të tij gjashtëvëllimësh “Për fe dhe atdhe”.
E gjithë kjo vërehet qysh në leximin e titujve të vëllimit të parë, ku p.sh. hasim “Islami apo demokracia”, “në shërbim të mbarë kombit”, “multifetaria shqiptare duhet të mbrohet”, “myslimanët e Maqedonisë nuk do të kthehen prapa”, “Ballkani është një fuçi baruti”, “Unë me fe jam mysliman, kurse me komb shqiptar” etj.
Në fund, ky koleksion i veprave, me gjithë artikujt, ligjëratat, takimet dhe konfrontimet e bëra ndonjëherë edhe me “opozitarët”, kaq transparent për myslimanët, na paraqet një sfond ideor dhe historik për këtë grup të rëndësishëm të myslimanëve në Evropë (në Ballkan), të cilët, në dy çështje dallojnë krejtësisht nga myslimanët e Evropës Qendrore (Austrisë dhe Gjermanisë) dhe nga myslimanët e Evropës Perëndimore (Francës, Italisë, Britanisë etj.): e para, gërshetimi (i myslimanëve ballkanas) të përkatësisë së tyre evropiane me atë të botës islame dhe, e dyta, posedimi i përvojës së tyre historike gjashtëshekullore e cila prodhoi në këto vise mëvetësi fikhore, kulturore dhe qytetëruese.
