Skënderbeu në etnokulturë: Kudo që shkonte, bënte mrekullira – çan malin, pagëzon vende, bekon bereqetin… dhe mallkon!


Mund të mendohet se tashmë krijimtaria për Skënderbeun ka mbaruar. Kohë interneti, thua. Por jo! Prapë për heroin kombëtar thurën vargje të ndjera, shkruhen këngë, bëhen piktura. Si në kohë të Mesjetës. Si në kohë të Rilindjes. Si duket, për gjenitë asnjëherë nuk pushon muza.

Skënderbeu është nga e gjithë Shqipëria, pasi nuk ka fushë, kodër, mal, krua, përrua, breg, urë, kala, qytet që nuk lidhet me të. Ku nuk e ka çuar populli përmes gojëdhanave votrën e tij të lindjes? Të parët e tij ishin nga gjithkah… Aq më tepër fushëbetejat e tij, që i hasim gjithkund në fusha e male. Dhe nuk ka asnjë gabim këtu. Fundja, ky është mulliri i etnosit, ai bluan edhe nga krenaria kombëtare. Folku ka ndjenjë, shpirt, në ninulla, këngë historike, fjalë të urta, rrëfime popullore. Shkenca e historisë është tjetër zeje! Ajo ka veçse metër…

Ndjen kënaqësi që dhe sot e kësaj dite, kudo që vete nëpër malësitë tona, ndodhitë me Skënderbeun njerëzit i rrëfejnë si t’i kenë pasur të shkruara jo në libra, por në faqet e maleve. Mjafton të sodisësh vetëm rreth e qark lumit Fani i Madh në Mirditë, ku toponimet e Skënderbeut dhe Lekë Dukagjinit janë të ndërkallura, siç kanë qenë dhe vetë “bashtinat” e tyre.

Njërën këmbë të urës së Vaut të Madh, thotë gojëdhëna, një natë stuhie e ndreqi Skënderbeu e tjetrën Lekë Dukagjini, për t’i bashkuar ushtritë në luftë kundër ushtrisë otomane. Në njërën lartësi të lumit Fan i Vogël është “Sofra e Skënderbeut” e në bregun tjetër është “Guri i Lekës”. Franz Nopça shkruan: “Për çdo gërmadhë midis Oroshit dhe zinxhirit të madh të Alpeve Shqiptare thonë se e ka ndërtuar Leka; në Qelëz të Pukës dhe Blinisht të Mirditës populli tregon gurë të rrafshët, të cilët janë të njohur si ‘Sofra e Lekës’. Në popull, kur flitej për Lekën, nuk shihej e nevojshme që emri i tij të shoqërohej dhe me mbiemrin, sepse ishte tejet i popullarizuar, aq sa malësorët dikagjinës thirrëshin ‘Lekët’, që nënkuptonte bijtë, trimat e Lekë Dukagjinit”.

Po ashtu thuhej Kanuni i Lekës, pasi veç një Lekë kishte pasur historikisht që nuk e kishte të nevojshëm mbiemrin, njëlloj si princët iliro-arbëror.

Qysh para pesëdhjetë vitesh etnologu i njohur, akademik Mark Tirta, ka gjurmuar e botuar toponimet dhe gojëdhënat që lidhën me Skënderbeun në Mirditë, duke u nisur nga dëshmitë e Marin Barletit, sipas të cilit Skënderbeu me ushtrinë e tij luftoi kundra turqve në Bulgër (në Kulme të Dërvenit dhe në luginën e Fanit, pranë Rubikut) etj. Barleti përmend dhe disa kështjella në këto anë, ku mundet që të tilla të kenë qenë “Kulla e Barotit e Skanderbegut” në Bulgër, “Shkallët e Skënderbegut” në Konaj të Fandit, një rrënojë në Spaç etj (M. Tirta, Skënderbeu në gojëdhënën popullore të Mirditës, Tiranë 1968).

Gojëdhënat kanë mbërritur deri në ditët e sotme: “Guri i Skënderbeut” në Zhrrelë të Konajve shoqërohet dhe me gojëdhënën përkatëse, si në të gjitha rastet e tjera. Sipas saj, kali i Skënderbeut kërcente nga Shkalla e Konajve e në anën tjetër të lumit, në Munellë, ku asht gjurma e tij”. Po kështu vazhdojnë legjendat dhe gojëdhënat e Skënderbeut në Kthellë – Epër e Shebe, mbledhur nga goja e popullit e botuar në shtypin e viteve ’30 në Shkodër: “Në Grykë të Urakës, Selitë, diftohet një rrasë me emën ‘Gjurma e Kalit të Skanderbegut’, sepse tuj kalue Skanderbegu aty pari i rrëshqiti kali m’atë rrasë e la të dukme patkojt”.

Po në Trangë të Selitës, një fortesë natyrore që puthet me qiellin, gjithë kulla në shkrep, vendasit përmendin “Shpellën e Skënderbeut”: “Në Kulme të Dervenit, ndërmjet Kthellës e Zhupës, asht nji krue me emnin ‘Kroi Skanderbeg’” (At Marin Sirdani, Skanderbegu mbas gojëdhanave, Shkodër 2008). Kur Skënderbeu pyeti në Shollgjanë se si quhej ai vendi i thellë atje poshtë, vendasit iu përgjigjën në dialektin e tyre se i thoshin “Thkellë” dhe kështu i mbeti emri Kthellës, nga Thkellë/Kthellë.

Baby Boo